iyang Dictionary of Languages nga giulohan og The Definitive Reference
to more than 400 Languages nag-ingon...tig.bantay]
CEBUANO
usa sa mga austronesian nga pinulongan sa tunga-tungang pundok sa
pilipinas, ang cebuano maoy labing nailhang pinulongan sa mga
pinulongang binisaya.
kini ang mga pinulongan sa visayas, mga pundok sa bungtoron nga mga
pulo, nga gi-ulang sa kadagatan, diin sa amihanang bahin niini
nahimutang ang pulo sa luzon ug sa habagatang bahin niini ang pulo sa
mindanao. sa namuyo dinhi, bisayaq ang tawag nila sa ilang kaugalingon
ug sagad tiningob nilang gitawag ang ilang mga pinulongan nga
binisayaq, o 'visayan'.
alang sa mga muslim sa silangan, ang bisayaq nagkahulogan kinig
'ulipon' tungod sa nagpaluyong kasaysayan nga ang mga sultanado sa
malay nga kapuloan kaniadto makanunayon mang nanakmit ug nanagit
niining mga dapita. apan alang sa mga lumulopyo karon, kini nga pulong
nagtimaag 'taga-ato, lumad, dinhi natawo' nga nagtangag og kainit ug
garbo sa 'ato-ni' o 'inato ni'. sa cebuano ang liwat sa manok nga
makaplagan dinhi gitawag og manuk bisayaq; sa aklan ang kaugalingon
nilang liwat sa humay yano rang ginganlag bisayaq.
ang cebuano, nga maoy pinulongan sa pulo sa cebu, gitawag usab og
sebuano (pinasahi nga pagtitik) ug sugbuhanon.
bisaya ang tawag sa mga nagsultig binisaya mga mananagat ug
magpapatigayon nga nagtabok-tabok sa mga pulo sa pilipinas ingon man
sa mga malay nga kapuloan sugod pa niadtong panahon nga wala pa
mangabot ang mga espanyol sa ika-16 nga siglo.
ang cebuano, hiligaynon, tausug ug uban pa, isip sakyanan sa patigayon
ug budaya, nasambog sa mga pinulongan sa mga tawong nanimuyo sa
baybayon ug sa suok nga mga dapit sa Mindanao, Palawan, Borneo,
Mindoro, Luzon ug uban pang mga gagmayng pulo nga ilang maagi-an sa
ilang paglawig.
misangpot kini sa pagkaumol sa binisayang literatura sa pama-ba nga
masubay diha sa mga awit sa urukay ug ambahan sa nagsultig hanunuo sa
mindoro karon.
ang cebuanong literatura sa panulat mibutho tungod sa lamdaman sa
espanyol. Ang Lagda sa pagca maligdon sa tauong Bisaya, usa ka
kristiyanong tamdanan sa panglihok-lihok nga napatik niadtong 1734,
mao ang usa ka mohon sa cebuanong prosa. gani ang inadlaw-adlawng
pinulongan nasambogan sa alimyon sa espanyol, bisan gani ang timbaya
nga kumusta, mao man ang como esta sa espanyol, 'unsa nay kahimtang
nimo?' Sumala sa ihap ni John U. Wolff, katunga sa katunga sa mga
pulong nga cebuano nagagikan sa espanyol.
hagbay ra kaayong nakagamot ang mga binisayang pinulongan sa
kabisay-an, ug mikuyanap pa gayod kini lagpas sa iyang kanhing mga
daluna. pananglit ang cebuano sa amihanang mindanao nagabutyag sa mga
napailawmang mga kanhing pinulongan sa nagkalainlaing tagsa-tagsa ka
mga dapit nga hinayhinayng misagop sa halangdon nga pinulongang
cebuano. mao usab ang nahitabo sa mga gagmayng bisayang pinulongan
sama sa purohanon sa camotes nga gitaliwad-an sa cebu ug leyte,
mihinayhinay kining nahiklin sa pag-abot sa harianon nga cebuano.
nanuhoptuhop ang cebuano sa ubang dapit sa kabisay-an isip sangpotanan
sa hataas nga panahon sa pagsambog, ug ang gidaghanon sa gihulam nga
pulong arang daghana, maong mahinongdanon kaayo ang kalamboan karon sa
pagtuon ug pagtino sa mga naunang tinubdang pagtakod-takod sa mga
karaang mga pinulongan sa habagatang pilipinas.
pinasikad kini sa sinulat ni David Zorc, The Bisayan dialects of the
Philippines: subgrouping and reconstruction (Canberra: Australian
National University, 1977) ug ubang mga tinubdan.
__._,_.___
No comments:
Post a Comment