Ang Kaamgohan nga dili angay hikalimtan ang akong Inahan,
ang atong Inahang Tingog (Mother Tongue), mao ang sinugdanan.
Tinuod kini nga kaamgohan daw gadilaab nga kalayo sa kahiladman, ang mataptan sa kahimatngonan mahigmata gikan sa pagkahinanok, ug ang nahigmata na magsiga na ang mata :-) Magsige na pod og pamukaw sa mga higala nga nahikatulog pa ug modapit kanila sa pagsulod sa Kalubihan.
Importante ang himan sa dagitwanang sa pagpakaylap sa kaamgohan. Kon unsa ang talimbigit (internet), gambalay kini sa panaglambigit kun kalambigitan, tukma gyod nga himan alang sa tumong sa Kalubihan, ang pakiglambigit sa mga Bisaya, diha sa paggamit sa Lunsayng Binisaya. Nunot sa kalamboan sa talimbigit, migamit kita sa prinsipyo sa ikaduhang henerasyon sa gambalayan (www2), diin ang matag usa dili lang magbasa o moduaw sa balayan sama niadtong www1, apan karon siya tigmugna usab, tigsulat, tighimo, tigpanindot, tigtaod og mga kanta, salida ug uban pa. Sa English pa, 'inter-active' ang world wide web 2. Gani ang pagbutho sa mga Social network, sama sa Ning.com timailhan gyod sa bag-ong henerasyon sa gambalayan (www) nga pangmasa gyod, pangkatawhan. Ikaw mismo, mahimong makiglambigit sa tanang tawo sa tanang sulok sa kalibotan. Dili sama kaniadto, ang mga institusyon kun korporasyon lamang ang gadala sa mga pamantalaan, pasalida, patigayon, pangpolitika, pangkultura ug uban pa. Karon, si bisan kinsa, mahimong moapil na.
Gi-apply pod nato ang prinsipyo sa subsidiarity, sa pagtugyan sa gahom kun responsibilidad. Giila ang gahom diha sa matag usa ug gidasig siya sa pagdumala o pagpaningkamot sa pagpalambo sa iyang kaugalingon duyog sa pagpalambo sa atong katuyoan, sa pagpakaylap sa Kalubihan.
Sa laktod, lintonganay (essence) sa Kalubihan ang matag tawo nga Bisaya, ang matag silingan, ang matag miembro, ug sa tanang nahigugma sa Bisaya. Siya ang labaw sa tanan nga mahinungdanon, siya ang sentro sa binayloay, siya ang bida. Ang Kalubihan alang kaniya, sa iyang kalingawan ug kalipay, sa iyang kalamboan duyog sa pagpalambo sa iyang kaugalingong pinulongan ug tanaman.
Sekreto kini sa kalipay, tinuod nga malipayon ang tawo nga moapil ug motabang sa pagpalambo sa iyang kaugalingong tanaman (kultura) ug pinulongan. Malipayon siya nga gabudlay alang sa pagpalambo sa mas malangkubon pa kay sa iyang indibidwal nga kaugalingon lamang, kon apilon niya sa pagpalambo ang iyang kinatibuk-ang katilingban. Malipayon siya nga nagdumdom sa iyang Inahang Dila, una sa tanan.
Sa mga Bisaya, importante usab ang higala ug panaghigalaay, mao nga molambo ang Kalubihan tungod kay ginatagad ang kahigalaan, ang pakig-uban kanila.
Ang mga Bisaya, mahiligon usab sa binayloay ug sa pakigtabi, mao nga gitagaan og importansiya ang himan ug luna sa pakigtabi. Bahala'g unsay itabi, basta Binisaya.
'Inclusive', madawaton ug maabi-abihon ang Kalubihan diha sa tanang Bisaya ug sa tanang mahigugmaon sa Bisaya, kay ang kalubihan iya sa tanang Bisaya. Ato ni nga Kalubihan, kalubihan sa atong Kaliwat Bisaya.
Nagduyog ang tawo ug ang iyang himan diha sa ebolusyon kun kalamboan, mao nga gatuon ta sa bag-ong (modernong) kahimanan sa dagitwanang (cyberspace). Mao nga aduna tay hugpong nga DagitBisdak, nga maoy manguna sa pagdiskubre og mga himan nga mapuslan. Mao nga gatinudloay kita sa atong mga nadiskubrehan nga pamaagi sa pagdumala o sa pagpahapsay sa Kalubihan. Kitang tanan gatuon, gatambayayong. Ginadasig ang matag usa sa pagsalig ug pagtuo sa iyang kaugalingong katakos sa pagtuon. Pinaagi sa paningkamot (hands on trial and error) matun-an ug ma-master niya ang kahimanan nga mapuslan niya.
Tumong sad nato nga ma-Agalon (ma-master) ta sa atong kaugalingong pinulongan, aron dili ta 'ulipon' og pangisip bisan diha sa kaugalingon. Agalon ta. Dili ulipon. Duna tay, ato. Mag-inato ta aron dili ta mawad-an og ato. Sa atong gipangandoy nga kaugalingong kalamboan, apil gyod ang kalamboan sa kaugalingong pinulongan. Ang atong Inahang Pinulongan, dili angay hikalimtan.
Buhing sukaranan sa Kalubihan ang prinsipyo sa kaangayan ug kadaiyahan. Angay-angayon gyod aron dili mayabag. Bisan unsa ang imong instrumento sa musika, bisan nagkadaiya apan diha sa ka-angayan (harmony)magkahiusa kita. Buhi ang prinsipyo sa kadaiyahan (diversity) kay mao ni ang estratehiya sa pagtunhay (survival) sa kinabuhi. Ang paglahutay sa kinabuhi anaa sa iyang kadaiyahan, kon magkadaot ug magkaut-ot na ang kadaiyahan, mameligro na ang kinabuhi sa kalibotan. Ituboy gyod ang kadaiyahan, dili kini kahadlokan, inay pasalamatan kay kini ang kinaiya sa malamboon nga kinabuhi sa kinaiyahan. Ang talagsaon (unique) nga kontribusyon sa matag usa maoy gabulahan sa kinabuhi ug kadaiyahan sa atong Kalubihan.
Ang mga prinsipyo sa Kalubihan gasubay pod sa atong nailhan nga lamdanan (inspirasyon) sa kinabuhi, sa kinaiyahan, sa malangkubon nga kalamboan, ug sa misteryo sa gugma ug kagawasan nga nagpaluyo niining tanan.
Sa Kalubihan adunay kalingawan. May kalipay ug ka-lingaw ang taga-Kalubihan. Ang unang kalipay niya, mao ang pagtagamtam ug pagtuboy sa kaugalingong pinulongan.
Ang sistema sa kaugalingong pinulongan giisip nga sama sa kaugalingong lawas, mao nga motuon o mokaon kita og mga langyawng pulong, apan ato gyod nga usapon, tunlon, hilison aron mapuslan sa kaugalingong lawas, mohimsog kini, ug molambo pa gyod. Mao nga padayon ta sa paghilis sa langyawng pulong diha sa paghubad niini ngadto sa Binisaya. Sa ingon, ang Binisaya mohimsog og molambo sa hinay-hinay.
Ang pinulongang Bisaya, maoy halad kun kontribusyon sa mga Bisaya ngadto sa kalibotan, kay ang pinulongan 'bahandi' sa katawhan sa kalibotan. Kinsa man diay ang modalit sa bahandianong pinulongan nga Binisaya ngadto sa katawhan sa kalibotan isip kontribusyon sa kadaiyahan sa pinulongan ug tanaman sa kalibotan? Di ba ang mga Bisaya? Bisaya gyod! Way lain. Ang mga Bisaya gyod ang makahalad niini. Bisaya gyod ang makahalad sa iyang kaugalingong hiyas.
Daghan pa tingali hinungdan nganong miturok ug milipang kining Kalubihan, kon giunsa pagsugod? Gasugod uyamot sa kaugalingon. Kaugalingon ang sukaran, kaugalingon ang tugkaran. Sa kaugalingon sa tawong Bisaya magsugod. Molambo lang gyod ning Kalubihan, tungod kay nagkadaghan ang nahigugma sa kaugalingong pinulongan, unya malipay ug malingaw sad nga makahimamat ug makaamgo sa kamahinungdanon sa kaugalingong pinulongan. Morag tuba ug butong sa kahumot, makahubog sa kalami. :-)
Ang simbolo sa Kalubihan, angayan sad kay nakaila ta, nakasinati ta, nagpuyo ta taliwala sa mga kalubihan sa atong Yuta, sa Nasod Pilipinas. Paborito nga punoan ang lubi, kay nagsimbolo kini sa abundang kinabuhi, sa kaharuhay sa banika, sa pagbarog diha sa kaugalingong Yuta, sa pagpangawaykaway sa mga mga dahon sa lubi ngadto sa lumalabay nga panganod, sa paglipay sa mga pala-inom og butong ug tuba, lakip na'ng mga tamsi nga mahubog sad biya, misaliring sa paglupad-lupad. :-)
Adunay sugilanon niini, matod pa, nailo ang mga gagmayng bata sa pagkamatay sa ilang inahan, apan diha sa iyang lubnganan, adunay miturok, migitib nga tanom ug mitaas ang punoan, ug halos tanang kabahin niini mapuslan. Makaon ang iyang unod, mainom ang iyang butong, makatagbaw sama sa undanon nga dughan sa inahan.
Bitaw. Ang Kalubihan igo pa lang nagsugod. Kapin 13 ka milyon ang mga Bisaya, apan kapin gatos pa lang ang atong silingan sa Kalubihan. Padayon ta sa pagpangita ug pagdapit sa mga Bisaya, sa pakighigala ug pakiglambigit sa tanan kanila. Diha sa kalambigitan moturok ang pagtinabangay ug pagtambayayong alang sa nagkadaiyang tumong, ubos sa panglantaw sa Kalubihan, sa malangkubong katuyoan sa pagpalambo sa kaugalingon duyog sa kalamboan sa kaugalingong pinulongan ug tanaman, sa kalibotan Lunsayng Binisaya.
Ang pinulongan maoy naglahi nato sa ubang mga hayop. Tuod kitang tanan mananap nga galibot-libot niining pisikal nga kalibotan, apan gawas niini adunay laing kalibotan nga ginatuyokan ang mga tawo, kay sila gapuyo usab diha sa kalibotan sa ilang pinulongan, sa simbolo ug kahulogan. Kapin 6 ka libo ang pinulongan sa atong Kalibotan. Kining pisikal nga Kalibotan, may daghan ug nagkadaiya nga kulturanhong kalibotan. Ingon ana kanindot ang kinabuhi. Ingon ana katahom ang kalibotan sa kadaiyahan. Ituboy nato ang kadaiyahan sa kinabuhi.
Karon, subo lang palandungon nga paspas ang pagkahanaw sa mga lumadnong pinulongan. Daghan ang paspas nga nagkaut-ot, nagbitay sa bung-aw(cliff) sa pagkapuo o nalubong na sa kalimot. Dili unta mahanaw ang Binisaya, kay gitagna ra ba nga mawala kini sulod sa 100 ka tuig uban sa 50% hangtod 90% sa mga pinulongan sa kalibotan, apan tungod kay ang mga Bisaya dili mouyon nga mawagtang ang atong Inahang Pulong, gabudlay kita sa inadlaw-adlaw sa pag-ugmad niini, sa paggamit sa kaugalingong dila.
Kaugalingong dila ang atong itagamtam sa parat-parat ug lami-lami nga mga lamas sa kinabuhi.
Hinaot mokaylap pa gyod ang atong pinulongan, hinaot nga molapad pa gyod ang Kalubihan, mokaylap ang kalambigitan network)sa mga Bisaya aron modaghan kita nga mogamit, mosulti ug mosulat niini.
Bulahan gyod ang Bisaya nga pinulongan, kay nagkadaghan ang gamanggad ug gahalad sa paghigugma ug gasulat kaniya. Mao gyod ang tumong sa Kalubihan, nga modaghan ang mga Bisaya nga mag-inato, mag Binisaya, ug moila dungog sa kaugalingong kailhanan, sa pagkaBisaya.
Padak-on nato ang Kalubihan. Ipakaylap ta ang kalambigitan sa mga Bisaya. Padayon ta sa pagpalapad sa kalibotan Lunsayng Binisaya. Padayon ta sa paglabyog-labyog sa duyan sa atong budaya (sibilisasyon). Atong ipalanog ang Tingog Bisaya sa tibuok kalibotan. Atong ipalanog ang dungog sa atong Kaliwat. Tingog Bisaya!
